ΨΗΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΦΕΤΙΝΗΣ PHOTOBIENNALE

PHOTO BIENNALE/20η ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΣΥΓΚΥΡΙΑ
«…ΨΗΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ….»

Πραγματοποιείται αυτές τις μέρες στην πόλη μας ένα μεγάλο καλλιτεχνικό γεγονός. Η πρώτη και μοναδική για τα ελληνικά δεδομένα PHOTOBIENNALE που αποτελεί μετεξέλιξη του πετυχημένου ετήσιου θεσμού της ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑΣ. Με κεντρικό θεματικό πυρήνα τον ΧΡΟΝΟ, συνεργασία με σχεδόν όλες τις gallery της πόλης, δημόσιες και ιδιωτικές, με βασικό άξονα 60 εκθέσεων (240 δημιουργοί από 17 χώρες, 27 επιμελητές και 42 χώροι), και ένα πλήθος εκθέσεων στο παράλληλο πρόγραμμα, η Photobiennale παίρνει την θέση της στο πάνθεον των μεγάλων Ανοιξιάτικων ευρωπα’ι’κών φεστιβάλ φωτογραφίας, ανάμεσα στο Fotografia της Ρώμης και στο PhotoEspana της Μαδρίτης, αλλάζοντας τις δομές, τους στόχους, την προοπτική αλλά και την περιοδικότητα (κάθε δυο χρόνια πλέον) του θεσμού της PHOTOSYNKYRIA, που διοργανώνονταν στην Θεσσαλονικη επι 19 συνεχόμενα χρόνια.
Η PhotoBiennale, που διοργανώνεται από το Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης (Μ.Φ.Θ.), το μοναδικό κρατικό μουσείο αφιερωμένο αποκλειστικά στη φωτογραφία, έχει τριπλό σκοπό τη συγκρότηση μίας συλλογής, τη διαφύλαξη των έργων της πολιτιστικής κληρονομιάς όπως και των έργων που αποτελούν μέρος της σύγχρονης δημιουργίας. Η διοργάνωση περιέχει εκθέσεις, δράσεις, portfolio reviews, βραβεία, διαλέξεις, ημερίδες, εργαστήρια, masterclasses όπως και παράλληλες εκδηλώσεις. Το εκθεσιακό της πρόγραμμα χωρίζεται σε τρεις τομείς: στις εκθέσεις του κεντρικού θεματικού άξονα, τις εκθέσεις που εντάσσονται στο παράλληλο πρόγραμμα, όπου παρουσιάζονται διαφορετικές θεματικές, και τέλος στις εκθέσεις των gallery, οι οποίες προτείνουν την έκθεση και τον καλλιτέχνη ή καλλιτέχνες που επιλέγουν. Ολες οι εκθέσεις, ατομικές ή ομαδικές χωρίζονται με βάση το περιεχόμενό τους σε ιστορικές («Σε ανάμνηση του χρόνου» από τον Jacques-Henri Lartigue, «Τρείς γενιές Ιταλών δημιουργών απέναντι στο χρόνο», ομαδική των Marina Ballo Charmet, Antonio Biasucci, Marco Campanini, Mario Cresci, Guido Guidi, Mimmo Jodice, Claudia Pozzoli, Alessandra Spranzi, Martina Della Valle, Silvio Wolf (ITA) στην Πινακοθήκη Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών ή «Όταν το ρεύμα βγήκε από την πόλη – Ελλαδα ’62» του Gilles Ehrmann κ.α) ή σύγχρονες, ενταγμένες στο σύγχρονο φωτογραφικό τοπίο.
Στο ευρύτερο πλαίσιο, το Μ.Φ.Θ. παρουσιάζει 9 εκθέσεις σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας εκτός Θεσσαλονίκης και 4 εκθέσεις που διασχίζουν τα σύνορα και συστήνουν την ελληνική φωτογραφία στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Πιο συγκεκριμένα, η σειρά «Η ζωή στην περιοχή της Καστοριάς κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα» του Λεωνίδα Παπάζογλου σταθμεύει στη Σόφια, τα «Στιγμιότυπα» του Δημήτρη Σούλα παρουσιάζονται στο Μόναχο, το «Ημερολόγιο» του Στράτου Καλαφάτη εγκαινιάζεται στις 21 Μαΐου στη Βηρυτό, ενώ στο Κίεβο παρουσιάζονται οι «Απουσίες και Παρουσίες» του Σταύρου Ανδριώτη.
Περιδιαβαίνοντας, στους διαφόρους χώρους εκθέσεων και εκδηλώσεων, μέσα από συζητήσεις, γνωριμίες και φωτογραφικές ανταλλαγές απόψεων, διαφορών μεγεθών και ενδιαφέροντος, μου έρχονται σκέψεις που οδηγούν σε αντικρουόμενα συναισθήματα ... Ομολογουμενως, όλοι, Έλληνες και ξένοι, έδωσαν μεγάλη σημασία στο αξιόλογο παραγόμενο εικαστικό αποτέλεσμα που απολαύσαμε στις περιπλανήσεις μας, ώστε να μην καταντάει ανούσια και βαρετή, η οποιαδήποτε ανακάλυψη της πιο απομακρυσμένης αίθουσας εκθέσεων. Σε μερικές περιπτώσεις όμως ο υπέρμετρος ζήλος τραβήχτηκε μέχρι τα άκρα, ξεπερνώντας τις ίδιες τις απαιτήσεις της φωτογραφικής έκφρασης, με αποτέλεσμα να αναπτυχθούν σε μεγάλο βαθμό και να πολλαπλασιαστούν όλες οι αισθησιακές και τεχνολογικές αναζητήσεις του φωτογραφικού (και εν γένει του οπτικού π.χ. βίντεο, slide-show κ.α.) μέσου, είτε ιστορικά, είτε συνειδησιακά. Αυτό είναι διάχυτο στην ομαδική έκθεση «Πρόσωπα του χρόνου» των Aia Jdes (SWE), Philippe Migeat (FR), Κωνσταντίνος Ιγνατιάδης, Γιάννης Κωσταρής, Αθηνά Χρόνη (GR) κ.α. στον χώρο των ψυγείων του λιμανιού (σε έναν ιδιαίτερο φωτιστικά και κατασκευαστικά χώρο που προδιαθέτει τον θεατή), που εικαστικά και θεματολογικά είναι αν όχι η πληρέστερη τουλάχιστον η πιο δυναμική της Βiennale, με αιχμή του δόρατος τα πορτραιτα του Philippe Migeat που καθορίζουν εναλλακτικές δομές προσέγγισης ενός φωτογραφημένου προσώπου και την ξεκάθαρη ασπρόμαυρη ματιά του Ιγνατιάδη στα παιχνιδίσματα με το φως και τις σιλουέττες στις διάφορες περιπλανήσεις του.
Ανάλογα υπέρμετρη διάθεση με αντίρροπη, μινιμαλιστική προοπτική παρατηρείται στις εξαιρετικά μικρές διαστάσεις των ενδιαφερουσών και γοητευτικών, κατά τα άλλα, φωτογραφιών της Χρύσας Νικολέρη στην έκθεση της ‘Diaries’, οι οποίες κυριολεκτικά χάνονται και αφομοιώνονται από τους ψηλοτάβανους λευκούς τοίχους της γκαλερί ‘ΛΟΛΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ’ με αποτέλεσμα η παρακολούθηση της έκθεσης να καταντάει προβληματική.
Η κατάσταση εντείνεται στην ομαδική «Time Portraits» των Diego Goldberg (ARG), Raj Nair (IND), JK Keller (USA), Βασίλης Καρκατσέλης, Θανάσης Πάλλας, Θοδωρής Τζιάτζιος, Γιώργος Χατζάκης (GR), στην γκαλερί VLASSIS.COM όπου η ψηφιακή επεξεργασία αποτελεί αυτοσκοπό με ενδεχόμενη αλλοίωση του φωτογραφικού υλικού και όχι βοηθητικό μέσο εξωρα’ι’σμού και ανάδειξης του. (…Θέλω να ελπίζω ότι απέχει πολύ η μέρα, που ακόμα και το κουμπί του κλείστρου θα επιλέγουν να το πιέζουν Η.Υ., ενώ εμείς θα έχουμε μεταβληθεί σε απλά στοιχεία σύνθεσης της εικονικής τους πραγματικότητας….). Και προεκτείνεται ακόμα και εκτός ψηφιακού κόσμου, όπως στις εικόνες του «Τeatime» της Μαρία Χουλάκη, στους κοιτώνες του Στρατοπέδου Κοδρα, όπου το ίδιο στατικό αντικείμενο, ένα φλιτζάνι τσά’ι’, φωτογραφίζεται στον ίδιο χώρο και σε 12 διαφορετικά φόντα - ταπετσαρίες, ένα για κάθε μήνα, ώστε η οπτική δυναμική να καθορίζεται εννοιολογικά με την εναλλαγή του χρόνου και χωρίς κάποιες φωτογραφικές αναφορές.
Στον αντίποδα αυτής της διάθεσης βρίσκονται αρκετές δουλειές που εξακολουθούν να αποδίδουν φόρο τιμής στο παρεξηγημένο ασπρόμαυρο φίλμ και στην αγέραστη τέχνη της καταγραφής. Όπως η δουλειά του 'Αρι Γεωργίου, ‘Πατριάρχη’ και ιδρυτή της PHOTOSYNKYRIA, «Θεσσαλονίκη/Αυτεπαγγέλτως». Ένα μοναδικό ταξίδι στην Θεσσαλονίκη, στο πέρασμα τεσσάρων δεκαετιών, που συγκεντρώνει υλικό από τις αρχές της δεκαετίας του ΄70 και μέχρι πρόσφατα, καταγράφοντας την ιστορική εξέλιξη της πόλης μέσα από πορτραίτα και φιγούρες των ανθρώπων της, καθώς και στιγμιότυπα από την καθημερινή αστική δράση. Αλλά και η ομόχωρη έκθεση (Στο Πολιτιστικό κέντρο του Μ.Ι.Ε.Τ.) του Eric Bance «Suite Cycladiques», όπου ο Γάλλος φωτογράφος σχολιάζει μέσα από το έργο του την πραγματικότητα του κυκλαδίτικου τοπίου: το σχέδιο, τα σύγχρονα ή παλιά κτίρια, το απλά αντικείμενα ενός περιπλανώμενου ταξιδιώτη, μέσα από κυκλαδίτικα χρώματα, μπλε και άσπρο.
Βέβαια υπάρχουν και δουλειές που χρησιμοποιούν την τεχνολογία μονάχα για παρουσίαση και πρακτικούς σκοπούς χωρίς να επεμβαίνουν στη μορφή και το περιεχόμενο του οπτικού υλικού. Η ομαδική έκθεση « Η Ελλάδα σήμερα», ECB Annual Photography Award 2007 των Γιώργη Γερόλυμπου, Βαγγέλη Γεωργά, Κατερίνας Γάκα, Γιώργου Κορδάκη, Μυρτώς Παπαδοπούλου, Αγγελική Σβορώνου, Μιχάλη Σουρλή, Χρήστου Σωτηρόπουλου, Αγγελικής Χρυσανθακοπούλου και Γιώργου Ψάνη (GR), χρησιμοποιεί την τεχνολογία για να αναδείξει κρυφές αλλά και φανερές πτυχές της Ελληνικής πραγματικότητας, με τα ευρυγώνια τοπία του Γερόλυμπου να κερδίζουν τις προτιμήσεις, στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, το καταπληκτικό κτίριο του Μεγάλου Αρχιτέκτονα Κρόκου, που εγκαινιάζει έτσι την χρήση του χώρου του για φωτογραφικές εκθέσεις. (Πολύ χρήσιμο οι χώροι των διαφόρων θεματικών μουσείων, με την καταλληλότητα που τους διακρίνει, να προσεγγίζουν εικαστικές δραστηριότητες… Στον ίδιο χώρο θα εγκαινιαστεί στις 23 Μα’ι’ου και η ομαδική έκθεση «Διαχρονικοί Τόποι και Τρόποι Λατρείας»).
Μέσα σε αυτό το οπτικό και συγκινησιακό σκαμπανέβασμα, κρατώντας το ‘ίσο’ στην πολυφωνία των εκθέσεων, ο εκκεντρικός και μοναδικός Duane Michals αποτελει το τιμώμενο πρόσωπο της PHOTOBIENNALE με την έκθεση του «Time is not now» στο Μουσειο Φωτογραφίας. Το έργο του Michals είναι ένα αμάλγαμα γραφής και φωτογραφίας και αποπνέει ένα άρωμα μελαγχολίας που ακροβατεί με το χιούμορ μεταξύ της πρωτοτυπίας και της απλοϊκής εικονογραφικής περιγραφής μιας ιστορίας. Αυτοδίδαχτος φωτογράφος μόδας, από το 1970 άρχισε να αποδίδει την ψυχική έκταση και ένταση της αστικής ομοφυλοφιλικής ζωής και της αγωνίας του θανάτου με το προσωπικό του ύφος, που χαρακτηρίζεται από την ενσωμάτωση κειμένου στην εικόνα. Αυτό που τον έκανε πραγματικά όμως διάσημο ήταν τα sequences, δηλαδή οι σειρές φωτογραφιών, μια κινηματογραφικού ύφους φωτογραφική αφήγηση. Με αυτές αποδίδει φόρο τιμής στον Καβάφη, τον Γουίτμαν, τον Μαγκρίτ και στις κλασικές έννοιες της Δύσης περί ομορφιάς.
Είναι θέμα σχολίου αν οφείλεται στην κρίση ταυτότητας της σύγχρονης φωτογραφίας ή της συγκεκριμένης BIENNALE η επιλογή ενός κινηματογραφικού ύφους (μη ‘καθαρού’) φωτογράφου σαν κεντρικό πρόσωπο της εκδήλωσης. Η καθαρή φωτογραφική ματιά του όμως έδωσε σε αυτό το πολύχρωμο εκθεσιακό πανηγύρι δύο πράγματα που λείπανε. Την επικοινωνία και την αμεσότητα. Το πετυχημένο masterclass που έδωσε στην Γ’ Αποθήκη, όπου αεικίνητος, περνούσε από το ένα θέμα στο άλλο με την άνεση κονφερασιέ, είχε γνώμη για όλα και συνομιλούσε συνεχώς με το κοινό, ακόμα και με αυτούς που γνώριζαν ελάχιστα Αγγλικά, (σε σημείο να κριθεί απαγορευτική η οποιαδήποτε απόπειρα μετάφρασης της χειμαρρώδης ροής των λόγων του….), θα το θυμάται για πολλά χρόνια ο φωτογραφικός κόσμος της πόλης μας.
Τη σχέση κειμένου και εικόνας πραγματεύεται επίσης πολύ καλά και η ομαδική έκθεση 28 Ισπανών φωτογράφων στην Artforum Gallery (Βίλκα) με τίτλο «Ο ρόλος της φωτογραφίας AFAL». Οι 79 φωτογραφίες δημοσιεύτηκαν σε τρία περιοδικά, τα οποία έχουν φέρει νέους τρόπους και ιδέες προσέγγισης της φωτογραφικής γλώσσας. Πρόκειται για το AFAL στα χρόνια του '50, το NUEVA LENTE στα χρόνια του '70 και το Photo Vision τη δεκαετία του '80.
Επίσης σημαντικές είναι για την πόλη μας 3 παρουσίες της παγκόσμιας φωτοδημοσιογραφίας : Της εκπληκτικής φωτογράφου του Μάγκνουμ, Susan Meiselas, του ‘φωτογράφου των σκιών’ Ρώσου Alexey Titarenko και του Γερμανού καθηγητή Οπτικής Επικοινωνίας Claudio Hils.
H Σούζαν Μεϊσέλας έγινε διάσημη τη δεκαετία του '70 για την κάλυψη της επανάστασης των ‘Σαντινίστας’ στη Νικαράγουα. Το 2004 επέστρεψε για να θέσει τους πολίτες της χώρας απέναντι στις ευθύνες τους: Τοποθέτησε τις φωτογραφίες της, μεγέθους διαφημιστικών αφισών, στα χωριά και τις πόλεις στις οποίες η κάθε μία είχε τραβηχτεί και τις βιντεοσκόπησε. Στην έκθεση της «Re-framing History» στο στρατόπεδο Κόδρα, παρουσιάζονται οι ιστορικές φωτογραφίες της, τυπωμένες σε διαφανές υλικό που αναδεικνύει την ιστορικότητα τους, καθώς και το ανάλογο βίντεο.
Ο Αλεξέι Τιταρένκο, εμπνευσμένος από τη μουσική και τη λογοτεχνία, επικεντρώνεται απεικόνισης της ντοστογεφσκικής ατμόσφαιρας της Αγίας Πετρούπολης στη νέα μετα-σοβιετική εποχή. Ενώ χρησιμοποιεί τεχνικές του 19ου αιώνα όπως η παρατεταμένη έκθεση, ψάχνει συνεχώς για νέες δυνατότητες και έχει αναπτύξει ένα μοναδικό ύφος. Στην έκθεση του «Ανεκπλήρωτος Χρόνος» (Στοά Μπεζεστένι) οπως αφηγείται ο ίδιος, «(...) πρόκειται για μια ρεαλιστική απεικόνιση της τότε καθημερινότητας, μετά την κατάρρευση της Ε.Σ.Σ.Δ. (...) Οι άνθρωποι άλλαξαν ξαφνικά και μετατράπηκαν σε σκιές που σέρνονταν από δω κι από κει (...). Κάτι τέτοιο είχε να συμβεί από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο….».
Το 2003, το Συμβούλιο των Πόλεων της Βόρειας Ιρλανδίας προσκάλεσε τον φωτογράφο Κλαούντιο Χιλς για μια εργασία με θέμα τις συγκρούσεις στη Βόρεια Ιρλανδία (είχε ήδη εκπονήσει ανάλογες μακροχρόνιες φωτογραφικές μελέτες για τα προβλήματα επανασυνδεμένης των δύο Γερμανιών και τις αστικές εξελίξεις σε μητροπόλεις στην Ασία, τις ΗΠΑ και τη Νότια Αμερική). Εκείνο εστίασε την έρευνά του στα αρχεία του Μπέλφαστ, ψάχνοντας τα ίχνη ενός παρελθόντος διαμορφωμένου από τις συγκρούσεις καθολικών και προτεσταντών. «Archive_Belfast» (Αλατζά Ιμαρέτ)
Υπάρχει βέβαια ακόμα περισσότερο υλικό που ικανοποιεί κάθε φωτογραφικό γούστο. Όπως έχει αναφέρει επιγραμματικά ο εμπνευστής της πρώην Φωτοσυγκυρίας, Άρις Γεωργίου: «Αυτό που ήταν κάποτε η φωτογραφία στη Θεσσαλονίκη είναι σήμερα η Θεσσαλονίκη στη φωτογραφία». Και η Θεσσαλονίκη βιώνει αυτούς τους μήνες τους ρυθμούς της φωτογραφίας. Αλλά ακολουθώντας την νεοελληνική παράδοση της ανοργανωσιάς και η Photobiennale πάσχει σημαντικά στα σημεία συντονισμού. Δεν είναι δυνατόν να ξεκινάνε εγκαίνια εκθέσεων χωρίς να έχει εκδοθεί ακόμα το πρόγραμμα της όλης διοργάνωσης. Ούτε να πηγαίνεις σε απομακρυσμένη αίθουσα (Artforum - Βίλκα) και να μην βρίσκεις κανέναν μια ολόκληρη ώρα πριν το προγραμματισμένο κλείσιμο της έκθεσης.. (Λίγο προσοχή , ρε παιδιά…).
Πάντως με αφορμή την παρουσίαση του προγράμματος της Photobiennale, ο υπουργός Πολιτισμού Μ. Λιάπης ανακοίνωσε την απόφασή του για τη συγκρότηση μιας συμβουλευτικής γνωμοδοτικής επιτροπής, με σκοπό τη συστηματοποίηση της προβολής της φωτογραφίας στη χώρα μας. Στόχος, οι «ξεκάθαρες δράσεις και κατευθύνσεις». Πόσο «ξεκαθαρες» και πόσο «δράσεις» θα είναι και θα γίνουν….αυτό θα το δείξει το μέλλον.---
ΚΩΣΤΑΣ ΚΙΤΣΟΣ (kkitsos@tee.gr)