13.10.07

Η κρίση του ΝΕΡΟΥ



Ποια είναι η σύγχρονη απειλή στην ισορροπία νερού και φύσης;

Ποια είναι τα στοιχεία που έχουμε για την κατάσταση του νερού;

Το νερό στον πλανήτη

- Λιγότερο από το 1% των υδάτων του πλανήτη είναι διαθέσιμο για κατανάλωση

- Πάνω από 1,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε πόσιμο νερό

- Το ποσοστό αυτό υπολογίζεται ότι θα φτάσει τα επόμενα 30 χρόνια σε 2,1 δισεκατομμύρια

- Εάν συνεχιστούν οι σημερινές τάσεις, ως το 2025 η ζήτηση για γλυκό νερό αναμένεται να αυξηθεί κατά 56%, περισσότερο δηλαδή από όσο είναι διαθέσιμο σήμερα.

Το νερό στην Ευρώπη

- Το 60% των Ευρωπαϊκών πόλεων κάνουν υπερεκμετάλλευση των πόρων των υπόγειων υδάτων τους

- Το 50% των υγρότοπων βρίσκονται σε επικίνδυνη κατάσταση

Η αύξηση του πληθυσμού και η συγκέντρωσή του σε μεγάλες πόλεις, το μοντέλο ανάπτυξης που έχει υιοθετηθεί, μεταβολές στις χρήσεις γης, εντατικές καλλιέργειες, όλα απειλούν τις παραμέτρους των οικοσυστημάτων. Τα οικοσυστήματα αναπτύσσονται με πολύ πιο αργούς ρυθμούς ώστε να καταφέρουν να αφομοιώσουν ραγδαίες και βάναυσες αλλαγές και δεν έχουν την δυνατότητα πια να παίξουν το ρυθμιστικό τους ρόλο.

Το πρόβλημα του νερού εντοπίζεται ταυτόχρονα σε δύο πεδία: To πρώτο είναι ότι αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα της πρόσβασης και όχι της ύπαρξης του νερού. Το νερό υπάρχει αλλά είναι σημαντικό να υπάρχει εκεί και την στιγμή που χρειάζεται.

Το δεύτερο είναι ότι η διαμάχη δεν θα είναι πλέον τεχνολογική, καθώς λύσεις αναπτύσσονται συνεχώς, αλλά θα είναι περισσότερο πολιτική με τις οικονομικές, νομικές και θεσμικές της παραμέτρους και τις ευρύτερες αναπτυξιακές επιλογές που αυτή θέτει.

Οι συζητήσεις και αναλύσεις διεθνώς εστιάζονται συνήθως σε ουδέτερα και ανώδυνα στοιχεία, παρακάμπτοντας την πολιτική διάσταση του προβλήματος, αποφεύγοντας έτσι εντάσεις και συγκρούσεις που θα έπρεπε να αναλυθούν και να αντιμετωπιστούν. Η πολιτική θεώρηση και η επίδρασή της είναι κρίσιμη για τις αποφάσεις και την υλοποίηση οποιαδήποτε μεταρρύθμισης στην διαχείριση του νερού. Με την έννοια της πολιτικής ως εξέλιξη των σχέσεων εξουσίας, πως αυτές είναι διαρθρωμένες, πως διαπραγματεύονται και αναπαράγονται.

Η πολιτική κατεύθυνση και το μοντέλο ανάπτυξης με τις οικονομικές και κοινωνικές του διαστάσεις βρίσκονται στο επίκεντρο του προβλήματος τόσο του νερού αλλά και ευρύτερα του περιβάλλοντος.

Τι κάνει η Ευρώπη;

Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέδωσε το 2000 την Οδηγία- Πλαίσιο για τα Ύδατα, προσπαθώντας να καθορίσει κοινούς στόχους για όλα τα κράτη μέλη. Είναι ένα μακροσκελές νομοθετικό κείμενο αποτελούμενο από 26 άρθρα και 11 παραρτήματα που θέτει ως στόχο «ότι μέχρι το 2015 πρέπει να επιτευχθεί «καλή κατάσταση» για όλα τα ευρωπαϊκά ύδατα και να εξασφαλιστεί αειφόρος χρήση του νερού σε ολόκληρη την Ευρώπη». Εισάγει και εστιάζει στην έννοια της λεκάνης απορροής ποταμού ως διοικητική και διαχειριστική ενότητα. Κάθε κράτος μέλος οφείλει να δημοσιεύει σχέδια διαχείρισης για κάθε λεκάνη απορροής ποταμού που βρίσκεται στην επικράτειά του.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση σύρθηκε σε αυτήν την πρωτοβουλία τόσο υπό το βάρος και την έκταση του προβλήματος όσο και από την πίεση σε κοινωνικό επίπεδο που δέχεται. Δύο εργαλεία που χρησιμοποιεί η Οδηγία για την επίτευξη των στόχων της και είναι ακριβώς και τα σημεία στα οποία εστιάζονται οι αναλυτές και στηρίζουν την αισιοδοξία τους για τα αποτελέσματά της, είναι η διατύπωση της αρχής «ο χρήστης και ο ρυπαίνων πληρώνει» και το στοιχείο της συμμετοχής της κοινωνίας των πολιτών. Και τα δύο αυτά στοιχεία είναι αδύναμα έτσι όπως περιγράφονται και κυρίως δεν καταφέρνουν αλλά και δεν φιλοδοξούν να αλλάξουν τις πολιτικές κατευθύνσεις που έχουν εξ αρχής δημιουργήσει το πρόβλημα:

Η αρχή «ο χρήστης και ο ρυπαίνων πληρώνει» θα συναντήσει στην εφαρμογή της την αντικειμενική δυσκολία εντοπισμού και καταμερισμού της ρύπανσης. Το επιχείρημα επίσης ότι θα οδηγηθούμε σε μία πιο ορθολογική χρήση του νερού μέσα από την τιμολόγησή του αναλογικά με το όγκο της χρήσης του, θα έχει αντίκτυπο μόνο σε μικρές βιοτεχνίες και στα χαμηλά εισοδήματα αφήνοντας ανεπηρέαστη την πολιτική των μεγάλων βιομηχανιών.

Όσον αφορά την θέση της Οδηγίας για τον ρόλο των πολιτών και των τοπικών τους κινήσεων και οργανώσεων, περισσότερο μοιάζει με ευχολόγιο παρά δεσμεύει τα κράτη μέλη για την ενεργό συμμετοχή τους. Την οριοθετεί δε στην υποχρέωση των διαχειριστικών αρχών και των υπεύθυνων φορέων να ανακοινώνουν ευρέως τα διαχειριστικά τους σχέδια και την περιορίζει στην δυνατότητα υποβολής παρατηρήσεων, προδιαγράφοντας έτσι την μη ουσιαστική συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων .

Ο πρωτογενής τομέας είναι επίσης σημαντική συνιστώσα των περιβαλλοντικών προβλημάτων και ιδιαίτερα του νερού καθώς η γεωργία είναι και ο κυριότερος καταναλωτής νερού στην Ευρώπη.

Η περίφημη Κοινή Αγροτική Πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και οι κατευθύνσεις που αυτή έδινε, οδήγησαν στα γνωστά αποτελέσματα της εντατικής χρήσης χημικών και αρδευτικών πόρων, με σοβαρότατες συνέπειες στο περιβάλλον, αλλά και στην βιωσιμότητα των μικρών καλλιεργειών. Η προσπάθεια αναμόρφωσης της ΚΑΠ και η κατάληξη στην διατύπωση της Νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής αν δεν συνοδευτεί από ουσιαστική στήριξη (υποδομές, εκπαίδευση, τεχνικοοικονομική στήριξη) των μικρομεσαίων καλλιεργειών θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην εγκατάλειψή τους, με επιδείνωση της πληθυσμιακής συγκέντρωσης στις μεγάλες πόλεις και στην επιβίωση μεγάλων μόνο καλλιεργειών. Ανακόλουθη επίσης και αντιφατική προς τις εξαγγελίες της για προσανατολισμό προς μία αειφορική ανάπτυξη, παρουσιάζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση με το άνοιγμα που επιχειρεί στα γενετικά τροποποιημένα προϊόντα-«μεταλλαγμένα».

Ποιες είναι οι διεθνείς συμφωνίες

Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών 1992 στο Ρίο. Εισάγει την έννοια της αειφόρου ανάπτυξης, και επιχειρεί την διασύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης με την ορθή διαχείριση του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και του ανθρώπινου δυναμικού. Καταλήγει στην σύνταξη κειμένων:

Α) την Agenda 21

Β) Διακήρυξη για το περιβάλλον και την ανάπτυξη

Γ) Δήλωση αρχών για την προστασία και ανάπτυξη των Δασών

Το πρωτόκολλο του ΚΙΟΤΟ: Προέκυψε από τα κείμενα της συνδιάσκεψης του Ρίο και προβλέπει μείωση των εκπομπών έξη αερίων του θερμοκηπίου κατά 5.2% μέχρι το 2010. Ακόμη και αν εφαρμοστεί στο ακέραιο θα περιορίσει την αναμενόμενη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας κατά 0,06οC ως το 2050 όταν στο ίδιοι διάστημα η αναμενόμενη αύξηση θα είναι 1οC µε 2οC.

Και πως όλα αυτά υλοποιούνται στην Ελλάδα;

Πρωτόκολλο του Κιότο: οι εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου έχουν ήδη υπερβεί τον εθνικό στόχο. Για το 2008-2012 η εκτίμηση είναι ότι οι εκπομπές θα υπερβούν το 37,2%. Το ΥΠΕΧΩΔΕ επέλεξε να κάνει χρήση την αγορά δικαιωμάτων εκπομπών (μηχανισμός κατά τον οποίο μία χώρα εάν έχει μειώσει πέρα από το όριο τις εκπομπές της μπορεί να «πουλήσει» αυτήν την επιπλέον μείωση σε άλλη χώρα) καταβάλλοντας μεγάλα ποσά από τον κρατικό προϋπολογισμό αντί να επενδύσει σε νέες εναλλακτικές μη ρυπογόνες μορφές ενέργειας.

Οδηγία-πλαίσιο για το νερό: η Ελλάδα έχει προχωρήσει στην μερική ενσωμάτωση στην εθνική νομοθεσία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα προχωρήσει τις νομικές διαδικασίες για την επιβολή προστίμων στην Ελλάδα για την μη κατάθεση εκθέσεων.

Ενδεικτικό της περιβαλλοντικής πολιτικής του ΥΠΕΧΩΔΕ είναι η εμμονή του να προχωρήσει στην εκτροπή του Αχελώου (μερική εκτροπή καθώς η ολική έχει απορριφθεί από το Συμβούλιο της επικρατείας), ένα έργο που δεκάδες μελέτες το έχουν χαρακτηρίσει «οικονομικό, περιβαλλοντικό, κοινωνικό και πολιτιστικό έγκλημα».

Συλλογική ευθύνη

Οι εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών, τις περισσότερες φόρες εμπνευσμένες, είναι απαραίτητες και θα έχουν και κάποια αποτελέσματα. Ναι, εμείς οι πολίτες θα ενεργοποιηθούμε, θα ανακυκλώσουμε, θα πειστούμε να κάνουμε ορθολογικότερη χρήση του νερού. Δεν νομιμοποιούμε όμως καμία εξουσία, εθνική, ευρωπαϊκή, «παγκοσμιοποιημένη» να ζητά και να επιρρίπτει συλλογική ευθύνη εκεί που δεν υπάρχει «συλλογική» συμμετοχή. Η ευθύνη βαρύνει πρώτα και κύρια αυτές. Βαρύνει αυτούς που δημιούργησαν και αναπαράγουν τις συγκεκριμένες παραγωγικές σχέσεις, τις συγκεκριμένες σχέσεις εξουσίας.

Η λύση βρίσκεται στη συμμετοχή στη διαχείριση του νερού όλων των θεσμικών επιπέδων. Νομοθετικές και στρατηγικές πολιτικές τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Μεταφορά γνώσης και εφαρμογών στις φτωχότερες χώρες και περιοχές.

Το πρόβλημα του νερού μπορεί να προχωρήσει στη λύση του μόνο μέσα από τον διάλογο που θα οδηγήσει σε μία παγκόσμια πολιτική στρατηγική και στην ανάληψη μίας πραγματικά συλλογικής ευθύνης.

Ελένη Παπαθεοδοσίου

Δεν υπάρχουν σχόλια: