ΤΟ ΨΕΥΤΟ-ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΣΜΟΥ

«ΤΟ ΨΕΥΤΟ-ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΟΥ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΣΜΟΥ» :

Σε ολάκερη την ιστορία της ανθρωπότητας το δικαίωμα του ‘εκφράζεστε’, αποτελούσε πάντα αναφαίρετο και αυτοδίκαιο δικαίωμα της ανθρώπινης φύσης και ενυπήρχε σαν αναπόσπαστο στοιχείο και στίγμα, σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία που σέβεται τον εαυτό της και την ευημερία των πολιτών της. (Φυσικά και δεν μιλάμε για ολοκληρωτικά καθεστώτα αλλά μονάχα για ‘υγιείς’ ανθρώπινες κοινωνίες). Η έκφραση, με όλες τις μορφές της και τους πολύπλοκους τρόπους διοχέτευσης της, ήταν ένας από τους παράγοντες, που θεμελίωσε την ιδιαιτερότητα του ανθρώπου και έχτισε σιγασιγα, το πολυδαίδαλο οικοδόμημα της Τέχνης, μέσα στο οποίο η ανθρώπινη αγωνία του φόβου του θανάτου και ο πόθος της αθανασίας και της αιωνιότητας βρήκαν ασφαλές και σίγουρο καταφύγιο. Από την διαδικασία της έκφρασης όμως μέχρι την διαδικασία της δημιουργίας είναι μια απόσταση που έπρεπε να γεφυρωθεί κατάλληλα με την βοήθεια της ανθρώπινης διάνοιας.

Από την στιγμή που η απλοποιημένη και πηγαία ‘έκφραση’ μετεξελίχθηκε σε ‘Τέχνη’, ανίχνευσε τα όρια της, καθώς και την ηθική και την ελευθέρια που την διακατέχει. Έτσι τέθηκαν οι πρώτοι όροι και κανόνες, που σαν ‘κανόνες’ πάντα έκρυβαν εσωτερικά την γοητεία της παράβασης και του ξεπεράσματος τους, απαραίτητα στοιχεία της εξέλιξης. (Γι΄αυτό η Τέχνη πάντα αποδεχόταν αυτά τα επί μέρους ξεπεράσματα, όταν προωθούσαν και δυνάμωναν το έργο της…). Για κάθε ειδικότερη τέχνη, θεσμοθετήθηκαν πάγια κριτήρια, που είχαν να κάνουν με την Μορφή κυρίως και όχι με το Περιεχόμενο. Έτσι δεν θεωρήθηκε κάποιος μουσικός, άσχετα με το είδος της μουσικής που έπαιζε, αν δεν γνώριζε να παίζει με νότες κάποιο όργανο και δεν ονοματίστηκε κάποιος ζωγράφος αν δεν κάτεχε τα μυστικά του σχεδίου και της προοπτικής και δεν είχε λερώσει τα χέρια με το πινέλο αρκετές φορές στην διάρκεια της ζωής του. Με αυτόν τον τρόπο εντάχτηκαν οι ενασχολούμενοι με την Τέχνη στις κοινωνικές ομάδες κάθε εποχής και ανήγαγαν την τέχνη τους σε μέσο που θα τους συντηρεί στην ζωή (επάγγελμα).

Από τότε ένα από τα πιο στερεότυπα διλήμματα, που αντιμετωπίζουν σχεδόν όλοι οι καλλιτέχνες και οι «καλλιτεχνίζοντες» είναι το αν θα παραμείνουν γνήσιοι ερασιτέχνες ή αν μεταβληθούν σε στερεότυπους επαγγελματίες. (Φυσικά και δεν μιλάμε για αυτούς που ασχολούνται επαγγελματικά χωρίς να έχουν ουσιαστική σχέση με το αντικείμενο, αλλά το κάνουν για οικονομικούς λόγους. Αυτοί δεν αντιμετωπίζουν κανένα είδους δίλημμα…). Ειδικότερα στην εποχή μας αυτό το δίλημμα γίνεται επιτακτικό και αποκτάει ιδιαίτερη βαρύτητα.

Και αυτό γιατί στην σύγχρονη «καπιταλιστική» εποχή, όπου οι έννοιες ‘Παραγωγή’ και ‘Δημιουργία’ είναι όχι απλά αντίθετες αλλά τις περισσότερες φορές αλληλοσυγκρουόμενες, -το όραμα του Αρχαίου Ελληνικού πνεύματος όπου αυτές ήταν ταυτόσημες και γι’ αυτό προέκυψε εκείνος ο υπέροχος πολιτισμός, είναι πολύ μακριά *-, η έννοια της «εργασίας» αφορά την επίτευξη κάποιου οικονομικού στόχου και όχι την κατανάλωση ενέργειας για κάποιον ιδεατό (όχι κατ’ ανάγκη οικονομικό) σκοπό. Έτσι οι τέχνες, σαν κοινωνικό δρώμενο, έχουν υποβαθμιστεί σε φορείς διασκέδασης, ένα διάλειμμα (=σταμάτημα), της παραγωγικής διαδικασίας και όχι τμήμα της.

Σαν αποτέλεσμα λοιπόν έρχεται η διαφοροποίηση της άξιας των έργων τέχνης, σε σχέση με τις ανταλλάξιμες άξιες των υπολοίπων παραγόμενων αγαθών της κοινωνίας. Έτσι, η απλοϊκή φράση «να ζει κάποιος από την τέχνη του...» μπορεί μερικές φορές, (που αποτελούν εξαιρέσεις στον κανόνα και επιτυγχάνονται κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες, οι οποίες έχουν να κάνουν περισσότερο με τις δημόσιες σχέσεις ..), να οδηγεί σε μυθικά, ονειρεμένα μονοπάτια πλουτισμού και φιλοδοξίας (όπως οι σταρ του κινηματογράφου η της σύγχρονης μουσικής), αλλά τις περισσότερες φορές και για τους πιο πολλούς, είναι μια φράση από ριψοκίνδυνη μέχρι εντελώς ασύμφορη....

Η σύγκρουση ανάμεσα στις οικονομικές δυνάμεις, που σκέφτονται τα πάντα με γνώμονα το κέρδος και στην αυθόρμητη καλλιτεχνική δημιουργία είναι αναπόφευκτη. Μια υποταγή άνευ όρων, (ακραίος επαγγελματισμός) στερεί την τέχνη από την ελευθέρια έκφρασης και την καταντά φερέφωνο των εκάστοτε συμφερόντων. Από την άλλη μεριά, η απώλεια οικονομικής επιβράβευσης και προοπτικής πώλησης των έργων, (ερασιτεχνισμός) δεν έχει αποτέλεσμα και εγκυμονεί κινδύνους για τον καλλιτέχνη. Έτσι το αδιέξοδο της καλλιτεχνικής παραγωγής είναι προφανές. Αυτό σε συνδυασμό με το «συντεχνιακό» καθεστώς που ισχύει ακόμα στην χώρα μας σε επίπεδο καλλιτεχνών, δημιουργεί καταστάσεις όπου τα όρια ερασιτεχνισμού και επαγγελματία είναι ρευστά και αλληλοσυνδεόμενα.

Ο κάθε ερασιτέχνης, λοιπόν, μαθαίνοντας καλά την δουλειά του, εύκολα μπορεί να μετατρέψει το προσωπικό παραγόμενο έργο του σε παραγόμενο προ’ι’όν με ιδιαίτερη ανταλλακτική άξια και να συνδεθεί με την διαδικασία παραγωγής. Αλλά το ίδιο εύκολα μπορεί και να εξευμενίσει καλλιτεχνικά το παραγόμενο «προϊόν» του, ντύνοντάς το με την ιδιαιτερότητα του δημιουργήματος και να ζει από την τέχνη του, σε οποιοδήποτε επαγγελματικό στάδιο.

Ετσι λοιπόν κάθε προσπάθεια ταξινόμησης του καλλιτεχνικού έργου σε «ερασιτεχνικό» και «επαγγελματικό» είναι άνευ ουσίας και σημασίας, από την στιγμή που δεν μπορούν να καθοριστούν τα κριτήρια γι’ αυτή την ταξινόμηση. Και αυτό το γνώριζαν καλά οι μεγάλοι δημιουργοί, σε όλες τις εποχές, που μεγαλούργησαν χωρίς να θέτουν σκοπό της ζωής τους την οικονομική εκμετάλλευση των έργων τους. Είχαν καταφέρει να γεφυρώσουν τους αντίθετους όρους του «διλήμματος» και δούλευαν με την θερμή και την αισθαντικότητα του ερασιτέχνη, που συνεχίζει να ονειρεύεται, χωρίς να παρασέρνεται από την επαναλαμβανόμενη καθημερινότητα, κρατώντας την ποιότητα και το κύρος του επαγγελματία.

Ο Ερασιτεχνισμός λοιπόν, αν για άλλες κοινωνικές δραστηριότητες είναι υποβαθμισμένη έννοια, είναι βασική προ’υ’πόθεση ύπαρξης για τον κόσμο των καλλιτεχνών. Κανένας δεν μπορεί να διατηρήσει άσβεστη την φλόγα της εκφραστικής επιθυμίας, στον οδοστρωτήρα της καθημερινότητας, αν δεν αντιμετωπίσει το οποιοδήποτε καλλιτεχνικό του έργο με το πάθος του ερασιτέχνη.. Έτσι ουσιαστικό ΔΙΛΗΜΜΑ για κάθε καλλιτέχνη δεν υπάρχει, όπως δεν υπήρχε και για τους μεγάλους πιονέρους της τέχνης. (Άλλωστε, κατά μια ελεύθερη ετυμολογική εξήγηση, ερασι-ΤΕΧΝΗΣ=ΕΡΑΣΤΗΣ ΤΗΣ ...ΤΕΧΝΗΣ..) --

ΚΩΣΤΑΣ ΚΙΤΣΟΣ

Email: kkitsos@tee.gr

ΣΗΜΕΙΩΣΗ :

· Στα πρώτα ιστορικά χρόνια η έννοιες «τέχνη» και «τεχνική» είναι σχεδόν ταυτόσημες (Άλλωστε και ετυμολογικά και οι δυο προέρχονται από το ρήμα «τεύχω», που την Ομηρική εποχή σήμαινε κατασκευάζω, οικοδομώ, φτιάχνω...). Έτσι για τους Αρχαίους Έλληνες δεν υπήρχε ο, με την σημερινή σημασία, όρος «καλλιτέχνης». Τέχνη έφτιαχνε και ο Πραξιτέλης αλλά και ο ...σανδαλοποιός της αγοράς.